Το Κρητικό έθιμο του Πάσχα που θεραπεύει… τους πονοκεφάλους!

Οι προφητείες της κλειστής παπαρούνας, τα ερωτικά υπονοούμενα γύρω από τον στολισμό του Επιταφίου και το οφτό ρύζι των Καπετανιανών που έφθασε μέχρι τη Νέα Υόρκη.

Υποφέρετε από πονοκεφάλους; Ημικρανίες; Κεφαλαλγίες; Αναζητάτε τρόπους να απαλλαγείτε από τις ενοχλήσεις; Το μυστικό βρίσκεται στα έθιμα των ημερών, στον πλούσιο λαϊκό πολιτισμό μας που φυσικά είναι άρρηκτα συνυφασμένος με τη θρησκεία και την εκκλησία μας.

Τούτες τις ημέρες, η κουβέντα με τον χαρισματικό λαογράφο και συγγραφέα, Γεώργιο Γρηγορίου Σταματάκη, είναι ΜΑΓΕΙΑ! Καταιγιστικός, αυθεντικός, ατόφιος.. Δεν χορταίνεις να ακούς από το στόμα του ιστορίες και έθιμα του τόπου και της παράδοσης μας… Πλούτος ανεξάντλητος, πηγαίο χιούμορ και αφηγήσεις βιωματικές και ανεπανάληπτες που «γράφτηκαν» σε εποχές μεγάλης στέρησης, με περιορισμένες προσλαμβάνουσες, τότε που οι μικρές κοινωνίες πίστευαν ότι ο κόσμος όλος αρχίζει και τελειώνει στις παρυφές των χωριών τους.

«Η έλλειψη βιωματικής σχέσης με τα έθιμα αλλά και η ευμάρεια της εποχής έχουν αλλάξει εντελώς την σχέση μας με τον λαϊκό πολιτισμό μας. Παλιότερα οι άνθρωποι βίωναν τα έθιμα, τώρα πια έχουν γίνει φολκλορικά δρώμενα. Το γεγονός ότι ένα παιδάκι σε ένα ορεινό χωριό έτρωγε καλιτσούνι μόνο την ημέρα του Πάσχα, ήταν πολύ σημαντικό στα παλιά χρόνια. Τώρα πια δεν κάνει καμία αίσθηση στα παιδιά αφού τρώνε κάθε μέρα καλιτσούνια», λέει στο Cretalive με διάθεση νοσταλγίας.

«Όποιος παίζει την καμπάνα, δεν τον πονάει η κεφαλή του όλο τον χρόνο»

Ο Γιώργος Σταματάκης μάς αφηγείται ένα ακατάγραφο, όπως λέει, έθιμο, που θέλει στα χωριά όλης της ρίζας των Αστερουσίων να χτυπούν ασταμάτητα την καμπάνα το Πάσχα επί τρεις ημέρες. «Δεν υπήρχε ούτε ένας στο χωριό, μήτε γέρος, μήτε κοπέλι, να μην στηθεί στην ουρά να χτυπήσει την καμπάνα. Ακόμα και οι άρρωστοι σηκώνονταν να χτυπήσουν την καμπάνα. Θυμάμαι τη γιαγιά μου, την Ασπασία, να σέρνει το «πι» και να στέκεται στην ουρά. Όσοι χτυπούσαν την καμπάνα, γλίτωναν από την κεφαλαλγία όλο τον χρόνο. Όσοι, βέβαια, είχαν σπίτια δίπλα από την εκκλησία, υποφέρανε. Η καμπάνα δεν σταματούσε καθόλου. Και τώρα ακόμα το κάνουμε στα Καπετανιανά».

Όπως εξηγεί, το χτύπημα της καμπάνας είχε πάντα σχέση με τα κεφάλια. «Παράλληλα, αν χτυπούσες την καμπάνα, μεστώνανε οι κεφαλές των σπαρτών για να τα θερίσουμε. Ή προέτρεπαν «πάμε να χτυπήσουμε την καμπάνα, να μεστώσουνε οι κεφαλές μας».

Ο …χρησμός της κλειστής παπαρούνας και το γκάνισμα του γαϊδάρου

Το Πάσχα, υποχρεωτικά, όλοι έπρεπε να εγκαινιάσουν ένα καινούργιο ρούχο. Και αυτό ήταν πολύ σημαντικό σε εποχές μεγάλης στέρησης και φτώχειας. «Εγώ ακόμα το τηρώ το έθιμο αυτό, εξομολογείται ο Γιώργος Σταματάκης. «Να βάλω κάτι καινούργιο και ας είναι και ένα ζευγάρι κάλτσες».

Η προσμονή των παιδιών ήταν τεράστια για τα λαμπριάτικα ρούχα και έτσι το έθιμο ήθελε να ανοίγουν τα κλειστά μπουμπούκια της παπαρούνας, άνοιξη γαρ, για να μαντέψουν το χρώμα των ρούχων που θα φορούσαν. Μία προφητική διαδικασία, μία ιεροτελεστία. «Αν ήταν άσπρη, αμέστωτη δηλαδή, άσπρα ρούχα θα εγκαινίαζαν. Αν ήταν ροζ, μεσομεστωμένη, ροζ θα φορούσαν. Αν πάλι ήταν κόκκινο, μεστωμένη δηλαδή, ήταν το καλύτερο μας».

Όσοι πάλι δεν είχαν καινούργιο ρούχο να φορέσουν τη βραδιά της Ανάστασης, φοβόντουσαν να πάνε στην εκκλησία γιατί υπήρχε η πεποίθηση ότι την ώρα που ο παπάς θα έλεγε το Χριστός Ανέστη, αυτός ασυναίσθητα θα άρχισε να γκαρίζει σαν τον γάϊδαρο. «Φοβούνταν και δεν πήγαιναν… το απέφευγαν μήπως και τους συνέβαινε».

Τα πόδια του Επιταφίου και οι γάμπες των ανύπανδρων κοριτσιών

Τέσσερις ανύπανδρες κοπέλες αναλάμβαναν να στολίσουν τα πόδια του Επιταφίου. Κάθε πόδι αντιστοιχούσε σε μία απάντρευτη κοπέλα. Και τέσσερις ανύπανδροι νεαροί αναλάμβαναν εξ ολοκλήρου την περιφορά του Επιταφίου στο χωριό, ένας για κάθε πόδι. Όλο αυτό το τελετουργικό εμπεριείχε έντονα το στοιχείο του φλερτ και γεννούσε προσδοκίες αν ο νιος ήταν λεβέντης και όμορφη η κοπελιά…

«Είναι ένα έθιμο που επιβίωσε στα Καπετανιανά μέχρι και το 2005, όταν ακόμα είχαμε στο χωριό απάντρευτες κοπέλες», αναφέρει ο Γιώργος Σταματάκης. Κάποιες φορές ωστόσο οι παρεξηγήσεις δεν αποφεύγονταν για το ποια θα στολίσει και ποια θα μείνει εκτός. «Εσύ στόλισες πέρυσι, φέτος είναι η σειρά μου», ή «ήντα είμαι εγώ και δεν θα στολίσω;». Όταν επιτέλους επέρχονταν η πολυπόθητη συμφωνία, η κάθε μία έδινε τον καλύτερο εαυτό της στον στολισμό που φυσικά δεν ήταν ομοιόμορφος.

«Τα πόδια στις παλαιότερες κοινωνίες ήταν το απόλυτο σεξουαλικό φετίχ. Ακόμα στα χωριά οι γέροντες δεν κοιτούν στα καφενεία τις γυναίκες στο στήθος ή στα οπίσθια αλλά στις γάμπες. Και οι ωραίες γάμπες ήταν τα χοντρά ατζά που υποδήλωναν υγεία, ευμάρεια, σταθερότητα. Τα αδύνατα πόδια δεν είχαν πέραση».

Και κάπως έτσι οι συνειρμοί ανάμεσα στις γυναικείες γάμπες και στα πόδια του Επιταφίου ήταν αλληλένδετοι. Και μπορεί με διάφορα τεχνάσματα να προσπαθούσαν να κρατήσουν ως επτασφράγιστο μυστικό την ταυτότητα της κοπέλας που στόλιζε το κάθε πόδι, οι διαρροές όμως ήταν αναπόφευκτες. «Ποιας κοπελιάς το πόδι έπιασες εσύ;» Ρωτούσε ο ένας νεαρός τον άλλον. Ήταν κάτι σαν τον Κλήδονα.
«Αν το πόδι το έπιανε κάποιος που δεν άρεσε στην κοπελιά, είχαμε δράματα. Κλειδωνόταν μέσα στο σπίτι το Πάσχα και δεν έβγαινε, έκλαιγε και βλαστημούσε τη μοίρα της ή διέψευδε ότι εκείνη είχε στολίσει το συγκεκριμένο πόδι, δεν το παραδεχόταν…».

Ήταν και οι απάντρευτές που το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής στερέωναν με πρόκες πάνω στον Επιτάφιο κεριά, τα οποία τα άναβαν πριν ξεκινήσει η περιφορά. «Όποιο κερί έσβηνε πρώτο, αυτή ήθελε να παντρευτεί πρώτη. Όλο το χωριό είχε στραμμένο την προσοχή του να δει ποιο κερί θα σβήσει πρώτο. Έλα, όμως, που κάποια κεριά δεν έσβηναν ποτέ…».

Η καλλονή που ζει όλο τον χρόνο αθέατη στην κορυφή του Κόφινα

Στις μικρές κοινωνίες πίστευαν ότι η Λαμπρή ήταν μια πανέμορφη γυναίκα, φωτεινή, ενδεδυμένη με χρυσά ρούχα, και ζούσε όλο τον χρόνο στην κορυφή του Κόφινα, μα ήταν αθέατη στα μάτια των ανθρώπων. Αυτή η λαμπερή γυναίκα κάθε Μεγάλη Εβδομάδα κατηφόριζε προς το χωριό, πατώντας από κορυφή σε κορυφή, μέχρι τη νύχτα της Ανάστασης που σκαρφάλωνε στο καμπαναριό και χτυπούσε την καμπάνα. Το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας ξεκινούσε την κάθοδο της και μέχρι το βράδυ είχε φθάσει στην «Χορεύτρα», τη δεύτερη ψηλότερη κορυφή, όπου και ξώμενε. Τη Μεγάλη Τρίτη ξαπόσταινε στην κορυφή των Αρκάλων και τη Μεγάλη Τετάρτη διανυκτέρευε στο Γερακάρι. Την Μεγάλη Πέμπτη η Λαμπρή έφθανε στην κορυφή των Χαλικάδων και τη Μεγάλη Παρασκευή στον Σταυρό. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου βρισκόταν πια στο Μουρί, απέναντι από την εκκλησία της Παναγίας. Και περίμενε. Το βράδυ της Ανάστασης έβγαινε στο καμπαναριό της εκκλησίας και χτυπούσε την καμπάνα.

Η ξακουστή συνταγή των Καπετανιανών που ταξίδεψε μέχρι την Νέα Υόρκη

Από την κουβέντα μας για τα έθιμα των ημερών δεν θα μπορούσε να απουσιάζει το περίφημο Καπετανιανό λαμπριανό, η χάρη του οποίου έφθασε μέχρι τους τσελεμεντέδες της Νέας Υόρκης.

Ένα φαγητό, οφτό ρύζι, που το τρώνε ακόμα και σήμερα οι Καπετανιανοί, το βράδυ της Ανάστασης, αντί για την παραδοσιακή μαγειρίτσα. Το Μεγάλο Σάββατο έσφαζαν το αρνί ή το κατσίκι τους. «Βάζαμε στον πάτο της πετρολεκανίδας το ρύζι. Πάνω από το ρύζι βάζαμε κουρουπωτά τα πλευρά του αρνιού ή του κατσικιού, να μην «πατούν» πάνω στο ρύζι, και το καλύπταμε όλο με το κνισάρι, το λίπος από την κοιλιά και το στομάχι του ζώου, και από πάνω το σκεπάζαμε όλο με τσίπα και το βάζαμε στο φούρνο. Ήταν το καλύτερο φαγητό και το ψήνουμε ακόμα».

Τις φωτογραφίες παραχώρησε στο Cretalive o κ. Γεώργιος Γρηγορίου Σταματάκης